تمرین معماری ایرانی، با افزودنی‌های فرهنگی
این روزها آموزش معماری برای ایران کم‌کم رو به فراموشی است. دانشگاه‌ها و گروه‌های معماری با نگاه صرف به برج و آپارتمان‌سازی، دانشجویان را آموزش می‌دهند و ماحصل کار، همین می‌شود که امروز می‌بینیم؛ شهرهای بی‌هویت و بدون گذشته؛ با این‌حال گروهی از دانشجویان در استان خوزستان، تمرین جدیدی را به انجام رسانده‌اند.
تمرینی با نگاه به معماری ایرانی و عناصر فرهنگی آن.
طی طرحی ابتکاری از سوی سه دانشگاه در استان خوزستان، دانشجویان رشته معماری، در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، دست به طراحی پلان‌های معماری در بافت تاریخی با حفظ هویت کهن شهر زدند. به گزارش CHN توجه به محله، اقلیم، فرهنگ و دیگر عناصر معماری تاریخی در شهرهای ایران، مدت‌هاست که از توجه اساتید و برنامه‌های آموزش معماری به دور مانده و کمتربه آن توجه شده‌است. این درحالی‌است که کالبد معماری ایران با شهرهای تاریخی، بر پایه نیازهای مردم هر اقلیم شکل گرفته؛ موضوعی که تقریبا به فراموشی سپرده شده و بر همین اساس شکل شهرها دچار آشفتگی و از هم گسیختگی شده‌است.
وضعیت کنونی بافت تاریخی سمنان که برای تمرین در اختیار دانشجویان قرار گرفت برپایه همین نیاز در معماری شهری ایران، سه دانشگاه "علوم و تحقیقات اهواز، مقطع کارشناسی ارشد"، "دانشگاه جامع آزاد اسلامی شوشتر در مقطع کارشناسی ارشد" و "دانشگاه مرکز آموزش عالی جندی‌شاپور شهر دزفول در مقطع کارشناسی"،تمرین جدیدی برای یک ترم دانشجویان معماری دیده‌اند. تمرینی که آن‌ها را به معمارانی برای ایران تبدیل می‌کند.
«علیرضا قلی‌نژاد»، استاد معماری در دانشگاه و مبتکر این تمرین دراین‌باره به CHN می‌گوید: «موضوع بافت‌های تاریخی و نوسازی در آن یکی از مشکلات امروز ماست. در حال حاضر شاهد آن هستیم که بخش‌هایی از بافت‌های تاریخی در شهرهای تاریخی ایران دستخوش تخریب و دگرگونی شده و نیازمند بازسازی هستند؛ اما طرح‌هایی که امروز اجرا می‌شوند فاقد هم‌نوایی و هماهنگی و توجه به ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و کالبدی در آن منطقه است.»
بخشی از طراحی دانشجویی به صورت سه بعدی با نگاه به بافت تاریخی سمنان
وی در ادامه می‌گوید: «دانشجویان امروز با الگوهای مختلف معماری از قبیل برج‌سازی و آپارتمان‌سازی و طراحی آن‌ها روبرو هستند؛ آن‌ها در طراحی معماری شهری می‌آموزند که یک مجموعه مسکونی در شهر، از واحد خانوار، محله، منطقه و ناحیه شهری تشکیل شده‌است؛ معمولا در آموزش‌ها مقیاس محله دیده نمی‌شود و دانشجویان توجهی به آن ندارند.» فکربه این نیاز در معماری منجر به طراحی تمرینی شد که در آن دانشجویان معماری طراحی در اقلیم ایران را با نیازهای فرهنگی، اجتماعی می‌آموزند. به گفته قلی‌نژاد برای انجام این تمرین هیچ‌جا بهتر از بافت‌های تاریخی نیست که وضعیت فرهنگی ما را در تبلور خود نشان می‌دهند.
بخشی از طراحی‌های انجام گرفته برایاین منظور سمنان و بافت تاریخی آن انتخاب شد.
گام نخست علاقمند کردن دانشجویان به طراحی معماری در شهر تاریخی بود؛ و این‌که بیاموزند در شهری که محل سکونت‌شان نیست فعالیت کنند. قلی‌نژاد دراین‌باره می‌گوید: «ایران کشوری با فرهنگ‌های گوناگون است؛ دانشجویان برای طراحی معماری ابتدا باید این فرهنگ‌ها را بشناسند. باید بدانند که نتیجه کار آن‌ها طراحی کالبدی است که برطرف‌کننده نیاز مردم باشد؛ پس اول باید به نوع زندگی مردم در یک منطقه توجه کنند و پس از آن به ویژگی‌های معماری در آن منطقه بپردازند.»
بخشی از طراحی‌های انجام گرفته به گفته وی دانشجویان باید متوجه این موضوع باشند که قرار است در سرزمینی مثل ایران با حدود 7 هزار سال سکونت و معماری کار کنند؛ پس باید نگاه‌شان از جنس میراث فرهنگی و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی باشد. پس این تمرین دانشجویان را به سمت شناخت ارزش‌های غیرکالبدی مانند شواهد آداب و رسوم در پیدایش معماری کشاند. دانشجویان برای یک ترم طراحی معماری به سراغ سمنان رفتند. ابتدا ویژگی‌های محیطی و اقلیمی را مورد بررسی قرار دادند و سپس به سراغ مردم سمنان و آن‌ها که در بافت تاریخی این شهر زندگی می‌کنند رفتند.
بخشی از طراحی‌های انجام گرفته قلی‌نژاد
دراین‌باره می‌گوید: «دانشجویان کم‌کم متوجه رابطه میان آداب و رسوم و معماری شدند؛ آن‌ها یافتند که هر کدام از اتفاقات و رویدادها و عناصر پرجاذبه معماری و شهرسازی، یک محتوای فرهنگی و اجتماعی دارند و اگر امروز هم می‌خواهند در زمینه معماری ایران کار کنند باید به آن محتواهای فرهنگی وتاریخی رجوع کنند.» شناسایی بناهای ارزشمند بافت تاریخی سمنان و چگونگی حفظ آن‌ها مرحله بعدی کار دانشجویان بود. پس از آن مرحله شناخت ابعاد و اندازه‌ها و مشخصاتی که معماری سمنانی را نشان می‌دهد انجام گرفت. به گفته قلی‌نژاد سعی برآن بود که این اطلاعات به کمیت تبدیل شده و در طراحی مورد استفاده قرار گیرد.
بخشی از طراحی‌های انجام گرفته پس از بررسی‌های انجام گرفته مشخص شد که 12 هکتار فضای قابل طراحی و نوسازی وجود دارد. قلی‌نژاد دراین‌باره می‌گوید: «این 12 هکتار بنا بر خصوصیات شهری و معماری اعم از برنامه‌ریزی برای ارگان‌های شهری، بلوک‌ها، دسترسی‌های شهری، همجواری‌ها، اتصالات و دیگر موضوعات معماری در مقیاس شهری مورد طراحی نوسازی قرار گرفت. هدف آن بود که معماری برای اساس طبع مردم و فرهنگ سمنان باشد.» پساز بررسی‌های انجام گرفته، در یک ترم دانشجویی طراح‌ها با فرمت فنی، یعنی پلان‌ها، نماها، مقاطع و طراح‌های سه بعدی به خروجی رسیدند. این استاد دانشگاه دراین‌باره می‌گوید: «از این طریق ما موفق شدیم دانشجویان را با بخشی از فرهنگ معماری ایران آشنا کنیم. آن‌ها یاد گرفتند که طراحی دریک سرزمین تاریخی فراتر از استانداردهای معمول معماری است. آن‌ها آموختند که استانداردهای محیطی غیرقابل چشم‌پوشی بوده و معماری لباسی در کالبد جامعه است. باید برای یک نقطه و برای مردم آن نقطه طراحی معماری کرد.»
بخشی از طراحی‌های انجام گرفته ازسوی دیگر در این تمرین دانشجویان با موضوع آثار تاریخی و آنچه در زیر زمین نهفته مانده نیز آشنا شدند. آن‌ها آموختند که فعالیت در یک بافت تاریخی، نیازمند شناخت و مطالعات گسترده از جمله باستان‌شناسی نیز هست. قلی‌نژاد در پایان یادآور شد: «هرچند که خروجی نهایی توسط دانشجویان انجام گرفته، اما کار فراتر از یک تحویل درس دانشگاهی است. باید به آن‌ها در فتح باب کمک کرد. باید مورد تشویق قرار بگیرند تا در آینده با تلاش و ممارست بیشتر به توانمندی لازم دست پیدا کنند.»
