اولین بانک دنیا در ایران بوداینجا شهری است که «اولین صندوق امانات جهان» در آنجا ساخته شده است. یکی از عجایب هفتگانه ایران که در 5 کیلومتری شهرستان مهریز و 40 کیلومتری شهر یزد واقع شده است.
کارشناسان می گویند ایرانی ها این بنای شگفت انگیز را به عنوان بانک برای اولین بار در جهان ساختند.
تعجب نکنید، بلکه درست متوجه شده اید. صحبت از اولین بانک تاریخ بشر یا نخستین صندوق امانات دنیاست؛ پس ما ما همراه باشید تا سرکی بکشیم به روستای سریزد. در این سفر خانم «هدیه مقدم» - کارشناس و مدیر بخش سریزد در دفتر توسعه و آبادانی ارگ سریزد - با ما همراه است.
خانم مقدم می گوید: «سریزد یکی از روستاهای شهرستان مهریز است که قدمتی چند هزار ساله دارد.»
سالیان زیادی مردم برای اینکه وارد شهر یزد شوند، باید از این محدوده می گذشتند. به همین خاطر به این روستا، «سریزد» می گویند. البته در گذشته یزد با نام «ایساتیس» شناتخته می شده است و پیش از آن هم با نام «فرافر» آنجا را می شناخته اند.
آدرس که می خواهمخ، خانم مقدم می گوید به 30 کیلومتری جنوب شهر یزد که برسید، قلعه سریزد را می توانید ببینید.
بعد از ساعت ها رانندگی به روستای سریزد می رسیم. خانم مقدم تاکید دارد که خودمان را هر چه زودتر به ارگ برسانیم تا بتوانیم قدیمی ترین صندوق امانات دنیا را ببینیم.
هوا تقریبا تاریک شده است، در روستا به جز یک مغازه نان فروشی و یک مغازه بقالی مغازه دیگری وجود ندارد، یک مدرسه خیلی کوچک هم در روستا وجود دارد که بچه های روستا در آنجا درس می خوانند اما حالا بیشتر افرادی که در این روستا زندگی می کنند زنان و مردان سالخورده هستند که فرزندانشان برای کار یا تحصیل به شهرها و روستاهای دیگر رفته اند.
خانه های کاهگلی به صورت پراکنده در سطح روستا دیده می شود، در این فصل از سال، هوای سریزد، شب ها خیلی سرد می شود، در حدی که باید با کلی لباس از خانه بیرون آمد. از راهنما می پرسم که مردم اینجا از چه طریقی کسب درآمد می کنند و خانم مقدم به زمین های زراعتی اشاره می کند و می گوید: «اینجا بیشتر افراد کشاورز هستند و از باغ های اناری که دارند، پول درمی آورند.»
صندوق اماناتی با 468 حجرهبه ارگ نزدیک می شویم. خانم راهنما با کلیدی که دارد، در را باز می کند، می گوید: «اگر بازدیدکننده و توریستی به اینجا بیاید باید با ما هماهنگ شود تا قفل در را باز کنیم و او بتواند بازدید کند. البته ما به راهنمایانی که مورد اطمینان هستند هم کلید داده ایم تا به راحتی بتوانند مسافران و توریست ها را به اینجا بیاورند.»
او به دیوار ارگ اشاره می کند و ادامه می دهد: «می بینید اینجا یک تابلو وجود دارد که روی آن شماره تماس هایی نوشته شده است که کافی است با آن شماره ها تماس بگیرید. خیلی زود فرد راهنما به اینجا خواهد آمد و در را باز می کند.»
دور تا دور قلعه، خندق عمیقی کنده شده است، خانم مقدم با اشاره به این خندق می گوید که این خندق برای حفاظت از قلعه است: «این خندق برای حفاظت حفر شده است که یا در آن آب می ریختند یا آتش روشن می کردند.»
وقتی در بزرگ ارگ که به وسیله یک قرقره بالا و پایین می رود بسته شد با یک در دیگری روبرو می شویم. خانم مقدم می گوید تنها راه ورود به ارگ این در است چون این قلعه فقط یک در داترد. جالب اینجاست که بالای این در حفره های بزرگی دیده می شود که برایم وجود این حفره ها آن هم در بالای در سوال برانگیز است. خانم مقدم می گوید مردم ان روزها فکر همه جا را کرده بودند و این حفره ها برای این است که اگر روزی غارتگر یا دزدی توانست وارد قلعه شود از این حفره ها آب جوش رویش بریزند.
وقتی در دوم هم باز می شود یکباره با کلی دالان روبرو می شویم، دالان های تو در تویی که خیلی کوچک هستند. خانم راهنما می گوید این دالان ها، روزگاری حجره های مربوط به خانواده ها بوده اند. او ادامه می دهد: «این ارگ 468 حجره دارد، یعنی در گذشته 468 «خانواده» در این ارگ، اشیای گرانقیمت خود را به امانت می گذاشته اند.»
1700 سال پیش، ایران بانک داشتشاید برای شما هم جالب باشد بدانید مردم آن روزگار چه چیزهای گرانقیمتی داشتند که به فکر تهیه صندوق امانات افتادند، اصلا برای چه باید در آن دوران صندوق امانات داشته باشند آن هم به این بزرگی؟
خانم هدیه مقدم همه چیز را برایمان واضح و روشن تعریف می کند: «این بنا قدمتی 1700 ساله دارد. یعنی این ارگ در دوران ساسانیان ساخته شده است. جاده ابریشم از قسمت جنوبی این روستا می گذرد و به همین دلیل، رفت و آمد تاجران در این منطقه زیاد بوده است، هر جا هم که رفت و آمد تاجران زیاد باشد، غارتگران و دزدان نیز در آن منطقه در کمین هستند، درست مانند دزدان دریایی که در دریاها به کشتی های تجاری حمله می کنند.
به همین دلیل مردم سریزد همیشه شاهد غارت و دزدی بوده اند، به همین دلیل آنها به این فکر افتادند که بهتر است اشیاء و چیزهایی که برایشان ارزش داشت را در یک جا دور از خانه و کاشانه شان نگهداری کنند. البته ما به درستی نمی دانیم چه کسی دستور ساخت این ارگ را داده اما می توان حدس زد که مردم با هم به این توافق رسیده اند که یک بنایی بسازند و در آنجا از این اشیا نگهداری کنند.»
ازگ سه طبقه است و در مقابل بعضی از دالان ها یا به قول خانم راهنما «حجره»ها، چوبی گذاشته شده است که نشانه این است که نباید وارد آنجا شوید. مقدم می گوید با این که این بنا ترمیم شده است اما به خاطر اینکه بنیان این بنا از خشت و کاهگل است، هر لحظه امکان دارد قسمتیاز بنا ریزش کند، پس باید با احتیاط در این ارگ قدم زد.
داخل دالان ها هیچ وسیله ای دیده نمی شود به جز چند کوزه گلی قدیمی. از راهنما می پرسم آیا در این بنا تحقیقات باستان شناسی آغاز شده است: «از سال آینده کارشناسان می خواهند شروع به اکتشاف کنند. حدس می زنیم اشیایی در دل این قلعه پنهان باشد. ما زمان زیادی را برای ترمیم و شناسایی این بنا به جهانیان صرف کرده ایم و البته تا حدودی موفق هم شده ایم اما در ایران خیلی از مردم هنوز نمی دانند که اولین بانک یا صندوق امانات در ایران ساخته شده است، آن هم در سریزد.»
خانم مقدم اعتقاد دارد که این بنا خیلی خوب پایه ریزی شده است: «هر کارشناس و مهندسی که این بنا را دیده تایید کرده که در دوران ساسانیان، ایران مهندسان خیلی خوبی داشته است که توانسته اند با آن امکانات کم، چنین بنایی را بسازند. مهندسی این بنا آنقدر دقیق بوده که شگفت انگیز است.»
از گینس تا یونسکوتعجب ندارد، اولین صندوق امانات دنیاست، چیز کمی که نیست، باید نامش در کتاب گینس چاپ شود.
«دکتر مجید سریزدی»، مدیر کل دفتر توسعه و آبادانی ارگ سریزد که سال هاست برای آبادانی و توسعه سریزد تلاش تلاش می کند و نقشی هم در حفظ این بنا داشته است، در این باره می گوید: «در روستای سریزد ابنیه زیادی از دوران ساسانیان، سلجوقیان، صفویه و قاجاریه وجود دارد و به همین دلیل در تلاش هستیم 2 بنای مهم روستای سریزد را که در دنیا مثل آن موجود نیست در کتاب گینس به ثبت برسانیم. این ابنیه شامل قدیمی ترین صندوق امانات بانکی دنیا و همچنین قدیمی ترین هتل خشتی جهان به نام کاروانسرای سلجوقیان است.»
اما این تنها قدمی نیست که ایرانی ها برای سریزد برداشته اند بلکه چند وقتی می شود که سخت درگیر این هستند که قدیمی ترین صندوق امانات بانکی جهان و بزرگترین تک بنای خشتی دنیا را در یونسکو ثبت کنند.
هدیه مقدم ادامه می دهد: «پرونده به ثبت رساندن اولین صندوق امانات جهان و تک بنای خشتی دنیا از میراث فرهنگی یزد به میراث فرهنگی تهران برای ثبت جهانی یونسکو ارجاع داده شده است اما این کار به هر حال طول می کشد و روال اداری خاص خودش را دارد. ما تمام تلاشمان این است که به همه دنیا ثابت کنیم که اولین و قدیمی ترین صندوق امانات کشور برای ایرانیان است.»
چندی پیش مهندس مجید سریزدی به خاطر مرمت و حفاظت از این بنا موفق به دریافت جایزه نخست و نشان افتخار یونسکو در سال 2014 شد که این اولین بار است که یک نفر در ایران، چنین افتخاری را کسب می کند.
روزی که در قلعه بسته شدخانم راهنما می گوید سال ها پیش یک پیرزن در این قلعه زندگی می کرده: «سالیان سال، خانواده ای مسئول نگهداری از این بنا بودند تا اینکه سال ها پیش نوبت به یک زن سالخورده رسید تا به قلعه بیاید و در آنجا زندگی و از بنا مراقبت کند ولی متاسفانه این پیرزن 10 سال پیش فوت کرد و از آن به بعد، در قلعه بسته است و هیچ کس در این بنا زندگی نمی کند.»
بعد از توضیحات خانم مقدم درباره اولین بانک جهان دیگر باید این ارگ شگفت انگیز را ترک کنیم ولی حالا دیگر می دانیم که اولین صندوق امانات جهان در کجا ساخته شده و متعلق به چه دورانی است و اصلا چرا ساخته شده است.
