شهریری مشکین شهرشهرستان مشگین شهر در استان اردبیل یکی از مناطق ارزشمند تاریخی برای مطالعه گذشته انسان پیش از تاریخ تا عهد پرشکوه اسلامی است. آثار تاریخی و طبیعی زیادی در این شهرستان وجود دارد که این شهر را در رده مهمترین مناطق گردشگری کشور قرار می دهد.
یکی از آثار تاریخی منحصر به فرد این شهر، محوطه «شهر یری» (محلی که موقعی شهر و آبادی بوده است) را می توان نام برد. شهر یری در سال ۱۳۸۱ از سوی میراث فرهنگی استان اردبیل در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و در منتهی الیه دشت مشگین شهر و به فاصله ۷۰ کیلومتری شمال غرب اردبیل با وسعتی در حدود ۴۰۰ هکتار در کنار رودخانه تمدن ساز قره سو و روستای پیرازمیان واقع شده است.
شهر یری اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره نخست قبل از میلاد از آبادی های مهم منطقه بوده است. این محوطه باستانی در حال حاضر با سنگ چینی های معروف به «مکتب اوشاقلاری» (بچه های مکتب) در جهت شمالی - جنوبی امتداد یافته و در کناره قره سو جلوه نمایی می کند.
لازم به ذکر است قبل از هزاره اول، در دوران نوسنگی این محل مسکونی بوده و بخشی از تمدن درخشان منطقه در این نقطه متمرکز بوده است.
این محوطه مشتمل است بر قلعه ای وسیع با دیوار دفاعی سنگین از نوع خشکه چین، محلی در ارتباط با برگزاری آئین های مذهبی به نام «مکتب اوشاقلاری»، که این قسمت دارای فضاهای معماری با دیوارهای سنگی از نوع استیل های منقوش است.
گورهای باستانی متعددی از نوع کلانسنگی و گورکان که حدود ۴۵۰ گور در این محل شناسایی شده است و یک غار باستانی و تپه ای متعلق به دوران اسلامی.
محوطه شهر یری پیش از این در سال ۱۹۷۸ میلادی به وسیله هیأت چارلز برنی شناسایی و بررسی شده است. وی معتقد است برخی آثار آن تا هزاره سوم قبل از میلاد و برخی دیگر تا اواخر هزاره نخست قبل از میلاد، عصر آهن و سفال خاکستری قرار می گیرد. چارلز برنی تاریخ بیشتر گورهای این محل را هزاره دوم و اوایل هزاره نخست قبل از میلاد می داند.
بزرگترین سنگ افراشت این محوطه به ارتفاع ۳/۲۵ سانتی متر و به شکل مستطیل وجود دارد که در وسط بقیه سنگ افراشت ها بوده و مانند معلمی است که در مکتب خانه در وسط دانش آموزان ایستاده است. در رویه بیشتر این سنگ افراشت ها، شکل انسانی (به صورت مذکر و مؤنث) که شمشیرش را حائل کرده، حجاری شده است که معرف بهترین هنر حجاری در این دوره است. صورت این سنگ افراشت ها به سمت شرق و غرب بوده و رو در روی هم به صورت کلاس درس امروزی ۳ ، ۴ سنگ افراشت بزرگ در جلو و بقیه در ۳ یا ۴ ردیف در پشت سر هم واقع شده اند.
در سمت غرب تجمع سنگ افراشت ها یک حفره غار مانندی به نام «قارا کوهیل» (دخمه سیاه) وجود دارد که در نزدیکی این غار به طرف شمال یک تخته سنگ بسیار بزرگ جلوه نمایی می کند. این تخته سنگ به شکل میز به صورت افقی بر روی سنگ های بزرگ دیگر خوابانیده شده است. میزهای سنگی دارای انواع متفاوت هستند ، همچنین ۶ عدد سنگ افراشت به فاصله دورتری جدا از تجمع سنگ افراشت ها قرار دارد که این سنگ افراشت ها به منزله خوشه پروین است. سنگ افراشت بزرگ دیگری نیز در شمال محوطه مذکور به مانند ستاره قطب شمال است که محوطه مذکور را زیر نظر دارد. در نحوه نشاندن سنگ ها نهایت دقت و توجه را از لحاظ علوم ریاضی و هندسه و نجوم به کار برده اند.
در کاوش هایی که به وسیله دکتر نوبری در آذر ۱۳۸۲ در این محل صورت گرفته، اشیای با ارزشی از داخل گورها کشف گردیده. آثار به دست آمده از محوطه شامل استقرار عصر آهن ۲ تا عصر آهن ۴ است.
از جمله محل های حفاری شده، محوطه مکتب اوشاقلاری است که براساس پلان مکشوفه به نظر می رسد این محل در ارتباط با برگزاری آئین های مذهبی بوده و به طور غیرمستقیم درباره آئین تدفین استفاده می شده است و در ساخت فضاهای معماری این محل از استیل های منقوش بهره برده شده است.
حسن یوسفی، کارشناس باستان شناسی، اشیای مکشوفه از این شهر را به ۴ گروه زیر دسته بندی می کند:
۱- آثار سفالی، پیاله، فنجان، کاسه، آبریز شانه دار
۲- اشیای فلزی شامل آویزهای طلایی، خنجرهای آهنی و مفرغی و آئینه های برنزی
۳- سنگ های تزئینی شامل مهرهای عقیق و فیروزه
۴- خمیر شیشه
وی بسیاری از اشیای مکشوفه را قابل مقایسه با محوطه های معاصر از جمله مارلیک و حسنلو می داند و معتقد است: با تداوم حفاری در این محوطه، بسیاری از زوایای مبهم و تاریک تاریخی آن معلوم خواهد شد.
وچند تا عکس که در سفر به شهر یری داشتم گرفتم.
